ویژگی کودک باهوش؛ چند ویژگی مهم فرزندان باهوش

کودکان باهوش قابل تشخیص هستند. فرقی نمی‌کند شما والدین کودک باشید یا مربی او، حتما متوجه تفاوت‌هایی در این کودکان خواهید‌ شد. آن‌هایی که با کودکان باهوش برخورد نداشته‌اند یا اطلاعاتی در این زمینه ندارند، فکر می‌کنند کودکان باهوش به‌دلیل نمرات بالا و موفقیت‌هایشان قابل تشخیص‌اند. اما باید بدانید که این‌گونه نیست. کسانی‌که در این زمینه مطالعه یا با این کودکان سروکار دارند، می‌دانند که آن‌ها به دلایل دیگری مانند حس شوخ‌طبعی بالا، پرسش‌گری زیاد، امتناع از نشستن در کلاس درس و بیان قوانین خاص علمی در موقعیت‌های نامربوط و بعضا نامناسب، با دیگران متفاوت هستند.

دانستن ویژگی های کودک باهوش به والدین، مربیان و خود آن کودکان کمک می‌کند تا در مورد استعدادهایشان جستجو کنند یا این‌که درک بهتری از این کودکان داشته‌باشند. در ادانه برای شما خواهیم گفت که این کودکان چه ویژگی‌های رفتاری و خاصی دارند. با ما همراه باشید.

دانستن ویژگی های کودک باهوش به شما کمک می‌کند تعامل مفیدتری با آن‌ها برقرار کنید.

ویژگی های کودک باهوش از نظر روان‌شناسان چیست؟

اکثر والدینی که برای اولین‌بار بچه‌دار می‌شوند، فکر می‌کنند فرزندشان، استعدادی خاص دارد. آن‌ها با ذوق و شوق فراوان کارهای کودکان‌شان را به اشترک می‌گذارند. اما آیا واقعا فرزند ما جزء معدود کودکان باهوش در دنیاست؟

انجمن کودکان بااستعداد واشنگتن، با وجود تعاریف زیادی که از کودکان باهوش ارائه می‌شود، آن‌ها را به شکل زیر توصیف می‌کند: « کودک باهوش در یک یا چند حوزه، توانایی بالایی دارد و می‌تواند آن را به نمایش بگذارد.»

لیندا کرگرسیلورمن، دکترای روانشناسی و مدیرمرکز رشد کودکان باهوش، معتقد است که کودکان تیزهوش جلوتر از همه هستند، زیرا آن‌ها به‌صورتی کاملا ناهماهنگ، در ابعاد درونی و بیرونی رشد می‌کنند. رشد شناختی آن‌ها بسیار سریع‌تر از رشد فیزیکی آن‌هاست و همین آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند. آن‌ها ممکن است به آگاهی‌هایی دست پیدا کنند که از نظر احساسی آمادگی‌اش را ندارند. هرچه کودک باهوش‌تر باشد، ناهمزمانی و آسیب‌پذیری بیشتری را تجربه می‌کند. او در 6 سالگی دوچرخه‌سواری می‌کند، در 13 سالگی پیانو می‌نوازد و در 5 سالگی با شما در مورد انتخاب سرگرمی‎ها و کتاب‌ها بحث می‌کند.

زیرنویس عکس: کودکان باهوش زودتر از موعد مقرر به آگاهی دست پیدا می‌کنند و ممکن است برای این آگاهی‌ها آمادگی احساسی لازم را نداشته‌باشند.

لری جانسون مدیر مدرسه کودکان با استعدادهای درخشان درایالت میشیگان و پدر دو پسر باهوش و با‌استعداد است. او می‌گوید که تعامل با کودک باهوش سختی‌های خاص خودش را دارد. مثلا درست زمانی که با کودک باهوش سه‌ساله‌تان در مورد چگونگی شکل‌گیری جهان صحبت می‌کنید باید از او بخواهید از روی پله با احتیاط بیشتری بپرد!

هوش و استعداد چیست؟

استعداد یک تفاوت در ساختار مغز است که به دنیای پرجنب‌وجوش اعصاب ما کمک می‌کند. این تفاوت به این معناست که کودکان با استعداد و باهوش، مسیر رشد فکری، تحصیلی و اجتماعی – عاطفی متفاوتی را نسبت‌به کودکان عادی طی می‌کنند.

جیم دیلیس، یکی از پیشگامان آموزش کودکان باهوش، استعداد را این‌گونه تعریف می‌کند: «استعداد یک توانایی ذاتی برای تشخیص و درک جهان به روشی پیچیده است. این توانایی بسیار بالاتر از سطح مورد انتظار از کودک است.»

دیلیس معتقد است که تنها با درنظرگرفتن دستاوردهای دانش‌آموزان در مدرسه نمی‌توان استعداد آن‌ها را کشف کرد. گاهی کودکان با‌استعداد در مدرسه در سطح متوسط و یا حتی پایین‌تر هستند. اطلاعات کم والدین و مسئولین آموزشی، در مورد این کودکان باعث ایجاد تنش می‌شود و اغلب نیاز است که آن‌ها در ارتباط با این نوع دانش‌آموزان، آموزش‌های لازم را ببینند.

بسیاری از کودکان باهوش استعدادها و علائق متنوعی دارند. برخی در زمینه‌های مختلف استعداد دارند در حالی‌که برخی دیگر تنها در یک موضوع برتر هستند.

در ادامه به‌صورت خلاصه به ده مورد از ویژگی‌های این کودکان اشاره شده است. اگر کمی دقت کنید، ممکن است چند تا از آن‌ها را در کودک باهوشی که کنارتان است، بیابید.

رایج‌ترین ویژگی های کودک باهوش

• توانایی درک مطالب بسیار بیشتر از همسالان
• عمیق بودن احساسات و عاطفه در سنین پایین
• حس کنجکاوی قوی
• مشتاق موضوعات و علایق‌شان
• حس شوخ‌طبعی بالا
• حل خلاقانه مسئله و بیان خلاقانه
• به‌دست‌ آوردن سریع اطلاعات از ورودی‌های کم و محدود
• آگاه به خود، اجتماع و مسائل جهانی

انجمن کودکان با استعدادهای درخشان، لیستی از ویژگی کودکان باهوش را به‌صورت فهرست درآورده است. البته که این کودکان هرکدام ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند، اما ممکن است ترکیب دو یا چند ویژگی از کودکان با استعداد، انسان متفاوتی را در مقابل شما قرار دهد. به‌همین‌دلیل تاکید می‌کنیم که کودکان باهوش اغلب شبیه هم نیستند.

مثال‌ها و نمونه‌ها به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید کودکان باهوش را تشخیص دهید:

درک سریع از ویژگی های کودک باهوش

کودکان باهوش، توانایی بالایی در یادگیری و پردازش سریع اطلاعات دارند. آن‌ها نیاز دارند مدام ذهن‌شان با مسئله‌ای خاص درگیر شود. سرعت یادگیری کودکان باهوش با همسالان‌شان متفاوت است، آن‌ها یا بسیار جلوتر هستند، یا این‌که برای فهم بهتر وعمیق‌تر، مکث طولانی‌تری دارند.

فهم سریع مبانی

کودکان باهوش برای تمرکز در کارهایی که از نظر فکری چالش‌برانگیز نیستند، دچار مشکل می‌شوند. مطالب و کارهای تکراری برای آن‌ها بسیار خسته‌کننده است. آن‌ها به تمرین کمتری برای تسلط به مطلب و فهم آن احتیاج دارند.

تمایل به مطالب پیچیده

کودکان باهوش نیاز دارند که یک تصویر بزرگ از آنچه که یاد می‌گیرند به‌دست‌ آورند. آن‌ها سوالات بی‌پایان مطرح می‌کنند و ترجیح می‌دهند به‌جای یادگیری جزئیات، از یادگیری کلیات و مطالب اصلی شروع کنند.

کودکان باهوش، اغلب زود به حرف نمی‌آیند. اما زمانی که صحبت کنند، می‌توانند صحبت‌هایی سطح بالا و فلسفی داشته‌باشند. به‌همین‌دلیل به تعامل و معاشرت با بچه‌های بزرگتر از خودشان علاقه‌مندند.

اغلب والدین می‌بینند که کودک باهوش‌شان دوست دارد به‌جای بازی و تعامل با هم‌سالانش با خاله، دایی، عمو و معلم‌شان صحبت کند.

نیاز به دقت

کودکان باهوش به تفکر و بیان دقیق نیاز دارند. از نظر آن‌ها در ارزیابی باید تمام جهات و جنبه‌ها را مورد بررسی قرار داد. آن‌ها نمی‌توانند بدون پیش‌زمینه در مورد موضوعی خاص، تصمیم بگیرند.

توقع بالا از ویژگی های کودک باهوش

کودکان باهوش تمایل دارند خودشان و دیگران را در شرایطی با استانداردهای بالا نگه‌ دارند که این را ما گاهی به‌عنوان کمال‌گرایی می‌شناسیم. گاهی حتی این موضوع تعریفی متفاوت از عدالت را به این نوع کودکان می‌دهد و باعث می‌شود با افرادی با استانداردهای متفاوت دچار چالش شوند.

یک کودک با استعداد توانایی این را دارد که بفهمد چه چیزی عالی است. اگر این کودک به این باور برسد که نمی‌تواند به استانداردهای مورد نظرش برسد، ناامید می‌شود. همچنین این کودکان به این دلیل که می‌خواهند کارها را به بهترین شکل انجام دهند، ممکن است تمایلی به انجام وظیفه‌ خاص نداشته‌باشند.

علایق خاص و متفاوت

تخیل قوی و علایق خاص، کودکان باهوش را در ارتباط با همسالان‌شان دچار مشکل می‌کند. کودکان بااستعداد گاهی دنبال بزرگسالانی هستند که با آن‌ها عقاید مشترک دارند. برخی از آن‌ها نیز با بچه‌هایی که از خودشان کوچکتر و منعطف‌‌تر و تخیلی‌تر هستند، ارتباط برقرار می‌کنند.

زیرنویس عکس: عدم وجود مطالب چالش برانگیز، باعث ایجاد مشکلات تحصیلی در کودکان باهوش می‌شود.

کودکان بااستعداد به‌دلیل این‌که اغلب به‌درستی شناسایی نمی‌شوند، آموزشی متناسب با خوشان را دریافت نمی‌کنند. تحقیقات نشان داده که همین موضوع باعث مشکلات تحصیلی و یا ترک تحصیل در این افراد می‌شود.

اشتیاق بالا و متمرکز از ویژگی های کودک باهوش

کودکان باهوش نسبت‌به افراد عادی، با اشتیاق و احساسات بیشتری به زندگی پاسخ می‌دهند. آن‌ها نسبت به علایق‌شان شور و اشتیاق بالایی دارند و می‌توانند شوق‌شان را برای طولانی‌مدت حفظ کنند. گاهی ممکن است حتی به شکل وسواس‌گونه‌ای دراین مورد رفتار کنند.

کودکان با استعداد نسبت‌به علایق‌شان پایبند هستند. آن‌ها دوست دارند در کاری که مورد علاقه‌شان است، سعی و خطا کنند و این‌گونه ساعت‌ها مشغول کشف و یادگیری می‌شوند. برای مثال اگر یک سازه لگو بسازند ممکن است آن را بسازند و جدا کنند، بسازند و جدا کنند و این کار را بارها تکرار کنند.

لورن پورتر، مدیر یکی از مدرسه‌های استعداد درخشان در ایالت میشیگان، مثال جالبی در این باره می‌زند. او می‌گوید یکی از دانش‌آموزان مدرسه، از زمانی که سوار اسب شد، بررسی همه‌چیز در مورد اسب را آغاز کرد. او در مورد اسب می‌خواند، می‌نوشت، اسب را نقاشی می‌کرد و تمام صحبت‌هایش در مورد اسب بود. او حتی مانند اسب شیهه می‌کشید.

عشق به یادگیری

کودکان باهوش اشتهای سیری‌ناپذیری در یادگیری دارند.  آن‌ها مجذوب انواع کتاب‌ها می‌شوند و سوالات زیادی می‌پرسند. گاهی مدام سوال می‌پرسند و گاهی علاقه‌مند هستند جواب سوالات‌شان را با آزمایش به‌دست آورند. گاهی آزمایشات این کودکان کمی خطرناک به‌نظر می‌رسد، به‌همین دلیل باید بیشتر از کودکان دیگر از آن‌ها مراقبت کنید. اگر کودکان باهوش در مسیر درست یادگیری و آموزش قرار نگیرند و بازخورد خوبی دریافت نکنند، ممکن است دچار افت شوند.

درک عمیق

ویژگی دیگر کودک باهوش، درک دنیا و محیط پیرامون به‌گونه‌ای متفاوت است. آن‌ها از اتفاقاتی که در اطرافشان می‌افتد درک و احساسی متفاوت دارند و فراتر از لحظه را می‌بینند. این کودکان الگوها را به‌خوبی تشخیص می‌دهند و توانایی حل مسئله دارند.

کودکان باهوش اصالت افراد را درک می‌کنند، حس شوخ‌طبعی بالا، نسبت‌به دیگران شفقت، انصاف و عدالت دارند.

تیزبینی و حافظه فوق‌العاده

ویژگی بارز کودکان باهوش، توانایی به‌خاطر سپردن اطلاعات برای مدت طولانی است. مشاهده خوب، توجه به زبان بدن، تغییرات صدا و سایر جزئیات، آن‌ها را از دیگر کودکان متمایز می‌کند.

زیرنویس عکس: کودکان باهوش مسیریادگیری عمیق را بلدند، کافیست همراه و راهنمای خوبی برای آن‌ها باشیم.

مورس که یک کودک باهوش دارد تجربه جالبی را بیان می‌کند. دختر دوساله‌اش به او می‌گوید که دوست ندارد به دنیا بیاید. او از موضوعی که کودکش مطرح کرده ‎بود، بسیار متعجب شد. از او پرسید که آیا یادش است که چگونه به دنیا آمده‌ است؟ و کودکش در حالی‌که دستانش را به سمت سرش برد، چشمانش را جمع کرد و گفت همه‌جایش درد داشت و روشن و سرد بود. او گفت دوست داشته به همان جای نرم و گرم قبلی برگردد. او این خاطره را تا زمانی که بتواند آن را با کلمات بیان کند، به خاطرش سپرده بود.

امکان پیداکردن و تشخیص امکانات و گزینه‌های بیشتر

یکی از ویژگی های کودک باهوش این است که می‌تواند حتی گزینه‌هایی که به آن‌ها پیشنهاد نشده را تشخیص دهد. او می‌خواهد خودش نوع فعالیتش را انتخاب کند و ممکن است همیشه چیزی متفاوت از شما را انتخاب کند. این کودک در آزمون‌ها در هنگام مواجهه با چند گزینه به مشکل برمی‌خورد، چون می‌توانند همه را هم‌زمان محتمل بداند.

بیزاری از تمرین و تکرار

ویژگی جالب توجه کودکان باهوش، بیزاری از تکرار و تمرین چیزهایی‌ است که می‌دانند. مثلا اگر کودک‌تان در 3 سالگی اعداد را یاد گرفته، زمانی که در 5 سالگی آن‌ها را در مهدکودک می‌آموزد، برایش خسته‌کننده‌ است. کودکان باهوش دوست دارند مطالب را از طریق اکتشاف بیاموزند و دوست ندارند چیزهایی را که از قبل می‌دانند، مرور کنند.

سطح حساسیت بالاتر

کودکان باهوش از نظر عاطفی بیشتر از کودکان معمولی حساس‌اند. آن‌ها در مورد خودشان و دیگران بسیار حساس و دلسوز هستند. این کودکان تمایل زیادی به همدلی دارند. توانایی مشاهده، تشخیص زبان بدن و لحن صدا به کودکان با استعداد کمک می‌کند تا بهتر بتوانند با آدم‌های اطراف‌شان ارتباط برقرار کنند. مورس معتقد است که آن‌ها قادر به خواندن افکار مردم هستند.

پورتر می‌گوید، این بسیار واضح است که تمام کودکان باهوش تمام ویژگی های بالا را ندارند. اما وقتی با دقت بیشتری نگاه می‌کنید، می‌توانید ویژگی های کودک باهوش را، در میان ویژگی‌های بالا بیرون بکشید.

دانستن ویژگی های کودک باهوش به شما کمک می‌کند، کودکان و حتی بزرگسالان باهوش را بهتر بشناسید. البته که ممکن است ویژگی‌های بالا در کودکان معمولی هم دیده شود، اما دانستن مثال‌ها و موقعیت‌ها، باعث می‌شود با درک و پذیرش بهتری نسبت‌به کودکان باهوش رفتار کنید.

کودکان باهوش عمیق‌تر، پربارتر و پایدارتر هستند. طبق آنچه پورتر می‌گوید، اشتیاق بیشتری برای یادگیری دارند و این اشتیاق زودتر در آن‌ها پدیدار می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که 40 درصد کودکان بااستعداد ممکن است به موفقیت نرسند. در دنیا موسساتی برای شناسایی و آموزش این کودکان وجود دارد تا از استعداد آن‌ها استفاده کنند و بتوانند توانایی‌های‌ آن‌ها را شناسایی کرده و پرورش دهند. والدین و مربیان باید تلاش کنند تا این کودکان را درسنین پایین‌تر شناسایی و با همکاری با آن‌ها مسیر یادگیری و رشد را برای‌شان آسان کنند. شناخت و آگاهی بهتر، قطعا باعث بالارفتن بهره‌وری کودکان باهوش و موفقیت آن‌ها در آینده خواهد شد.

پرسش و پاسخ

برجسته‌ترین ویژگی‌ های کودک باهوش چیست؟

یادگیری، مشخصه اصلی کودکان باهوش است. این کودکان توانایی یادگیری فوق‌العاده‌ای در زمینه استعدادشان دارند. آن‌ها یادگیری را در سنین پایین شروع می‌کنند و اگر همراهان و مشاوران خوبی داشته‌باشند، می‌توانند مسیر موفقیت را به‌خوبی طی کنند.

چگونه می‌توانیم یک کودک باهوش را تشخیص‌ دهیم؟

راه‌های زیادی برای تشخیص کودکان با استعداد درخشان وجود دارد. کودکان باهوش را می‌توان از ویژگی‌هایشان تشخیص داد. آن‌ها قدرت حافظه‌ بالایی دارند، با پشتکارند و احساسات را به‌خوبی درک می‌کنند. تست هوش و مراجعه به متخصص روانشناس کودک نیز می‌تواند یک راه تشخیص کودک باهوش باشد.

کارشناس سئو ابراهیمی